Urkunde Nr. 1406 aus Band III

Seite im UB:

194-208 ^a)

Heute in:

Mediasch, Archiv des evang. Bezirkskonsistoriums A.B. / Sammelstelle Kirchenbezirk Mediasch [depozitu la cons. distr. Mediaş]

Heutige Signatur:

Matrica Capituli Mediensis I, pag. 1-10.

Druckvorlage:

nach Abschrift

Abdruck als:

Volltext

Sprache:

Latein

---

1406

1397 Statuten des Mediascher Kapitels, verfasst von Franciscus, dem Pfarrer von Birthälm und Dekan von Mediasch.

Sancti Spiritus assit nobis gratia.

Statuta edita ad dei eiusque genetricis Mariae omniumque caelestium virtutum laudem, servanda a viris venerabilibus rectoribus ecclesiarum in capitulo Mediensi.

Quoniam, ut ait beatus Gregorius¹⁾ super Ezechielem,²⁾ nullum omnipotenti deo tale est sacrificium quale zelus est animarum et ars artium regimen animarum, ut in capitulo³⁾ cum sit, de aetate et qualitate,⁴⁾ nec immerito, quia omnibus rebus sunt pretiosiores, XII, quaestio Ia,⁵⁾ praecipimus,⁶⁾ et in capitulo⁷⁾ cum infirmitas, de poenitentia⁷⁾ et remissionibus,⁸⁾ idcirco nos⁹⁾ ecclesiarum rectores in decanatu Medies ubilibet constituti, animarum curam habentes, earundem salutem zelantes, ipsius haerentes vestigiis, qni ait, ego sum deus zelotes visitans peccata patrum usque in tertiam et quartam generationem in his, qui me oderunt, textus est in capitulo nisi cum pridem, de renunciatione,¹⁰⁾ ad laudem igitur domini [S. 195] nostri Jesu Christi, cuius cum nomen recolimus, saltim flectere genua cordis debemus, ut in capitulo decet¹⁾ domum,¹⁾ de immunitate ecclesiarum,²⁾ in¹⁾ libro VI^o,³⁾ eiusdemque genetricis gloriosae virginis Mariae, quae sanctis⁴⁾ dignior omnibus atque excellentior universis, ut probat capitulum dilecta, de maioritate et obedientia,⁵⁾ necnon omnium caelestium virtutum subsequentia statuta approbamus, acceptamus et ratificamus.
In nomine patris, filii et Spiritus sancti, amen,⁶⁾ in⁷⁾ primis,⁸⁾ de testibus, capitulum in nomine.⁹⁾ Omne quod est extra fidem, peccatum est, XXVIII, quaestio I, canon IX,¹⁰⁾ et de praescriptionibus, capitulum¹¹⁾ quo- [S. 196] niam¹⁾ omne.²⁾ Et iuxta apostolum sine fide impossibile est deo placere.³⁾ Idem ad Gallatos⁴⁾ quinto⁴⁾ dicit, fides est sperandarum rerum substantia, argumentum non apparentium. Inde est, quia firmiter et principaliter credimus atque simpliciter confitemur, quod unus solus est verus deus aeternus, immensus et incommutabilis et incomprehensibilis, omnipotens pater, filius et spiritus sanctus, patet in¹⁾ capitulo⁵⁾ firmiter, de summa trinitate et fide catholica.⁶⁾ Hanc siquidem fidem credimus cum fidei duodecim articulis a sanctis duodecim editis apostolis, ut in praeallegato capitulo firmiter,⁶⁾ secundum quod tenet et asserit sacrosancta Romana ecclesia, quae domino disponente omnium ecclesiarum caput est in gratia, quia beatorum Petri et Pauli est sanguine consecrata, XXI, quaestio I,⁷⁾ quamvis,⁸⁾ et in capitulo fundamenta, de electione, in¹⁾ libro Sexto.⁹⁾ His itaque praemissis ad seriem nostrae intentionis procedamus.

Ut ordinariis nostris debite obediamus.
Verum quia ecclesiarum praelati sunt tamquam signum ad sagittam positi ita, ut sanguis ab eorum manibus requiratur subditorum, probat capitulum¹⁰⁾ irrefragabili, de officio iudicis¹⁾ ordinarii,¹¹⁾ idcirco firmiter statuimus, ut nostro pro tempore episcopo seu loci ordinario in omnibus obediamus licitis et honestis iuxta canonicas institutiones debitam exhibentes reverentiam ac obedientiam divinitus commendatam iuxta quod traditur I Petri II capitulo,¹²⁾ subditi estote omni humanae creaturae propter deum, [S. 197] et in capitulo¹⁾ solitae, de maioritate et obedientia,²⁾ Nec mandatis superiorum est contranitendum. Nam qui potestati resistit, deo resistit, ut Paulus³⁾ ait. Et beatus Augustinus⁴⁾ super epistolam ad Romanos⁵⁾ dicit, omnis anima potestatibus sublimioribus subdita est. Habentur etiam haec verba transsumptive in capitulo⁶⁾ omnis, de censibus,⁷⁾ si⁸⁾ facit, XXIII⁹⁾ distinctio, quamvis.¹⁰⁾

Et haec de obedientia episcopo.
Ut decano pro tempore obedientiam faciamus.
Sancimus nihilominus et statuimus, ut reverentiam debitam decano pro tempore a nobis concorditer electo exhibeamus, cum etiam decani iurisdictionem habentes licet limitatam praelati dicantur iuxta notata in capitulo⁶⁾ cum ab ecclesiarum, de officio iudicis¹¹⁾ ordinarii.¹²⁾ Nam obedientiae meritum multum praefertur. Cum non audierit et excommunicatus fuerit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus, ut est expressum in capitulo novit ille, de iudiciis.¹³⁾

Ut non personae prohibitae in domibus nostris¹⁴⁾ teneantur.
Expresse in iure est prohibitum, quod nullus sacerdos feminas, de quibus est suspicio, secum in domo teneat propria, XXXII ¹⁵⁾ distinctio, interdixit,¹⁶⁾ et capitulo I^o, de cohabitatione cleri¹⁷⁾ et mulieris.¹⁷⁾ [S. 198] Volumus, ut de nostra congregatione nullus apud se huiusmodi teneat personas. Et quia dicitur in canone, nullus¹⁾ audiat missam sacerdotis, quem indubitanter scit tenere concubinam, XXXII²⁾ distinctio, praeter haec,³⁾ quod tamen de notoriis ac manifestis concubinariis intellige, ut per doctores in capitulo⁴⁾ vestra, de cohabitatione clericorum et mulierum,⁵⁾ advertatur verbum horribile Vrbani papae secundi, qui dicit, erubescant impii et intelligant iudicio sancti Spiritus eos, qui in sacris ordinibus sunt positi, si caste non vixerint, excludendos ab omnium eorundem gradibus et dignitate, XXXII⁶⁾ distinetio, erubescant,⁷⁾ textus est in capitulo⁴⁾ a multis, de aetate et qualitate.⁸⁾ Sed cum de suspectis loquimur personis non solum de focariis sed de qualibet alia persona intelligitur, quae nostram possint offendere famam, de quibus in capitulo⁹⁾ nullus⁹⁾ de⁹⁾ actu⁹⁾ tangitur.⁹⁾ Et tales in nostra habeamus societate, qui oves nobis creditos non supprimere sed erigere, non seducere sed docere, non destruere sed instruere valeant verbo et exemplo.

In quibus temporibus officium nostrae fraternitatis est celebrandum.
Omnia inquam tempora suum tempus habent et iuxta consilium Pauli apostoli, ad Ephesios V¹⁰⁾ ultra medium,¹¹⁾ redimentes tempus, quoniam dies mali sunt, facit capitulum⁴⁾ cum pridem, de pactis,¹²⁾ et dilectus, de [S. 199] simonia,¹⁾ quia secundum Bernardum nihil pretiosius. Unde nos cupientes certa deputata tempora ad officia nostrae fraternitatis peragenda tenere statuimus, ut sicut ex consuetudine approbata feria secunda immediate post quatuor tempora in ecclesia communiter fieri consuevit, commemoratio fidelium animarum sic immediate vel sequenti feria tertia officium nostrae fraternitatis fiet nobis omnibus debito loco nomine dei congregatis. Nam spiritus sancti praesentia haberi non potest nisi in ita congregatis, ut in summa si autem, XXIV, quaestio I.²⁾ Et ubi duo vel tres fuerint congregati in nomine meo, in medio eorum ego sum, dicit dominus, Matthaei XVIII.³⁾ Quae verba transsumpta habentur in canone cum⁴⁾ scriptura, I, quaestio I, capitulo⁵⁾ cum ecclesia, de causa possessionis et⁴⁾ proprietatis.⁶⁾

De modo peragendi officium fraternitatis nostrae.
In officiis nostrae fraternitatis principaliter agitur pro praedecessorum⁷⁾ nostrorum plebanorum animabus atque salute omnium tam mortuorum quam vivorum fidelium. Verum quia sacramentum eucharistiae prae aliis sacramentis ad animarum medelam est remedium efficacissimum, ideo non immerito aliis consuetis suffragiis est praeferendum. Statuimus itaque, ut in nostra congregatione quilibet de confratribus nostris missam unam per se vel per alium canendo vel legendo perficiat, quia qui per alium facit perinde est ac si per se faceret. Probat hoc regula qui facit, de regulis⁸⁾ iuris, in⁴⁾ libro Sexto.⁹⁾ Sed nihilominus tres missae specialiter decantentur, prima pro defunctis, secunda de ecclesiae patrono, tertia de sancto spiritu. Et ante dictas missas tamen vigiliae novem lectionum depromantur. Et missis omnibus [S. 200] finitis vesperae vigiliarum legantur. Deinde salve regina cum sua collecta ob reverentiam virginis gloriosae devote concludendo decantetur.

Nunc mos et consuetudo, quae servanda est circa cibos in mensa post officium.
Praelibatis istis itaque et devote peractis restat, ut ad mensam et refectionem procedatur. In qua modus iste erit servandus. Primo ut ibidem sex tantum fercula et non ultra apponantur propter crapulam temporalem evitandam. Mandatum enim domini est Lucae XXI,¹⁾ qui dicit, attendite ne corpora²⁾ vestra graventur crapula et ebrietate. Hinc est, quod papa Innocentius³⁾ inquit, a crapula et ebrietate omnes clerici diligenter abstineant. Unde sibi vinum temperent⁴⁾ et se vino. Nec ad bibendum quispiam incitetur, cum ebrietas et mentis inducat exsilium et libidinis provocet⁵⁾ incendium.²⁾ Unde illum abusum penitus decernimus abolendum, quo in quibusdam partibus ad potus⁶⁾ aeqnales suo modo se obligant potatores et ille iudicio talium plus laudatur, qui plures inebriat et calices fecundiores exhaurit. Si quis autem super his se culpabilem exbibuerit, nisi a superiore commonitus satisfecerit, ab officio et²⁾ beneficio suspendatur. Haec ille³⁾ in capitulo⁷⁾ a crapula, de vita et honestate clericorum,⁸⁾ in textu. Ut autem ebriorum conditiones cognoscantur, sequentes versus⁹⁾ notari iubentur. Nunc bene discatis, quis sit status ebrietatis. Ebrius atque satur his namque modis variatur. Hic canit, hic plorat, hic est blasphemus, hic orat, hic disputat ille, hic currit per compita villae, ille loqui nescit, hic cespitat, ille pigrescit, hic servit Veneri, somno vult ille teneri, hic vomit, ille rorat, hic Bacchi turba laborat. Et alia quae hic non ponuntur.

Qualia intra prandium sunt pertractanda notabis.
Cum igitur oramus, tunc cum domino loquimur. Sed sacram scripturam sive legendo sive tractando ipse deus loquitur nobis. Unde beatus Hieronimus ait, ama studia literarum et caveas vitia. Volumus itaque, ut in mensa existentibus divina pertractentur negotia, puta de festivitatibus sanctorum celebrandis, de historiis imponendis, de aureo numero. bissexto et [S. 201] intervallo et aliis, quidquid dubitare se quis noverit, praesertim ad sacerdotale officium pertinentibus, et quemadmodum quilibet oves sibi commissos debeat aut possit regere, et de his, quae ad ornatum ecclesiae dignoscuntur pertinere, dicentes cum psalmista,¹⁾ domine dilexi decorem domus tuae, ad quae facit capitulum cum decorem, de vita et honestate clericorum.²⁾

A quibus autem sit circa mensam abstinendum nota.
Cum ab omni specie mala beatus apostolus Paulus nos iubeat abstinere, ad³⁾ Colossenses³⁾ ultimo,³⁾ et de simonia, capitulum⁴⁾ praecipimus,⁵⁾ textus est in capitulo ⁴⁾ cum ab omni, de vita et honestate clericorum,⁶⁾ statuimus, ut⁷⁾ in nostris conviviis omnis vanitas evitetur. Nullus ad aleam vel taxillos ludere praesumat, cum clerici nec inspicere nec interesse praesumant, quod canones prohibent et leges, ut in capitulo⁴⁾ clerici, de vita et honestate clericorum,⁸⁾ et in authentico, de sanctissimis episcopis et cetera.⁹⁾ Longe etiam absint a nostra mensa absentum detractiones. Unde beatus Augustinus¹⁰⁾ ad ornatum suae mensae hos addidit versus,¹¹⁾ quisquis amat dictis absentum rodere vitam, hanc mensam indignam noverit fore sibi.¹²⁾ [S. 202] Nam dives ille in inferno sepultus lingua magis cruciatur quam epulando splendide, quod linguam suam non refrenavit, ut habetur Lucae XVI. ^o1) Procul etiam sint ludibria clericis duntaxat inconvenientia, puta histrionum, sermocinatorum, ioculatorum, a quibus etiam clericis abstinere praecipitur in capitulo clerici superius allegato,²⁾ ut nostro exemplo praesertim alios aedificemus. Quia quod a praelatis agitur, de facili a subditis trahitur in exemplum, ut in capitulo³⁾ licet⁴⁾ Heli, de simonia,⁵⁾ ut cum apostolo dicere possimus, Christi odor bonus sumus, II ad Corinthios II,⁶⁾ et transsumptive de sacra unctione, capitulo³⁾ unico.⁷⁾

Ordo circa fratres infirmantes iam seqnitur.
Corporalis itaque infirmitas nonnumquam ex peccato provenit⁸⁾ praecedenti dicente domino languido Johannis V,⁹⁾ iam sanus factus es, noli amplius peccare, textus est in capitulo³⁾ cum infirmitas, de poenitentia et remissione.¹⁰⁾ Cessante enim causa cessat et effectus, ut in capitulo³⁾ cum cessante, de appellationibus,¹¹⁾ ad⁴⁾ idem⁴⁾ facit capitulum³⁾ etsi Christus, de¹²⁾ iureiurando.¹²⁾ Volumus itaque irrefragabiliter teneri, quod si aliquis de nostris confratribus in lectum deciderit aegritudinis, socii viciniores duo eundem visitare, confiteri, procurare et oleo sacro perungere suprapelliciali¹³⁾ teneantur et eidem infirmo salutis monita studiose impendere, ipsum quoque [S. 203] suis duntaxat debitis persolutis testamentum pro episcopo maiores, tres marcas argenti, mediocres duas, minores unam marcam legando de iure, pro confratribus et deinceps pro pauperibus Christi facere inducant. Nam testamenta facere secundum consuetudinem hactenus servatam possumus de bonis etiam intuitu ecclesiae acquisitis, dummodo ordinarii fuerit consensus. Secus est de iure communi, ut probat capitulum¹⁾ primum, de peculio clericorum.²⁾ Quae autem non intuitu ecclesiae sed personae nobis accrescunt, puta ex artificio, ex successione, ex donatione vel ex alio titulo quocumque,³⁾ de talibus indifferenter ad nostrum libitum facere possumus testamenta cui volumus.

Ordo servandus circa sepulturas confratrum.
Quamvis iuxta morem legis utique quilibet in sepulcro suorum maiorum sit sepeliendus, ut in summa Joseph,⁴⁾ XIII, quaestio II.⁵⁾ volumus, ut quilibet de nostris confratribus in sua ecclesia parochiali sepeliatur, nisi 15 quod iure communi fieri posset, ut alibi sepulturam eligeret exeraplo domini nostri Jesu Christi, qui secundum historiam alienam sibi elegit sepulturam, de facto cum ipsius sit terra et plenitudo illius, ut patet in psalmo.⁶⁾ Et quamvis non omnes passim sive indifferenter intra ecclesiam sunt sepeliendi, tamen quia dignus est operarius mercede sua, ut Matthaei X⁷⁾ dicitur, et canone¹⁾ quicumque, XII, quaestio II,⁸⁾ ideo non immerito rector cuiusvis ecclesiae sepeliri debet in eadem, ut iuxta verbum Pauli⁹⁾ sicut fuit socius tribulationum, sic etiam socius consolationum sit, II ad Corinthios I.¹⁰⁾ Insuper statuimus, ut ad¹¹⁾ huiusmodi sepeliendum omnes confratres ad locum defuncti personaliter perveniant ad deo devotas exequias peragendas, vigilias canendo, missas celebrando et omnia iuxta nostrum officium, ut supra tactum est, persequendo, finaliter eiusdem defuncti fratris animam deo devotissime commendando. Ignis vero purgatorius etiamsi aeternus non sit, miro tamen cruciat modo. Numquam enim tanta poena in carne est inventa, licet sancti [S. 204] martyres durissima passi sint tormenta, ut canone¹⁾ finali, de²⁾ poenitentia²⁾ et²⁾ remissione.²⁾ Sane cum animabus ibidem degentibus eleemosynis, orationibus, missis aliisve bonis possimus suffragari, ut patet II³⁾ Machabaeorum XII,⁴⁾ ubi dicitur, sancta igitur et salubris est cogitatio pro defunctis exorare, nt a peccatis solvantur. Unde volumus et mandamus, quod in qualibet nostri decanatus ecclesia ipsorum defunctorum fratrum septimus, tricesimus ac anniversarius dies cum missa et cum recommendatione publica peragatur. Verum etiam si essent tales tantae perfectionis, ut huiusmodi nostro suffragio non indigerent, tamen hoc ipsum ad nostrorum perveniet augmentum meritonim iuxta iliud psalmi⁵⁾ oratio mea in sinu meo convertetur. Unde Johannes Damascenus dicit, quicumque pro³⁾ proximi salute agonizat, primum ipse sibi prodest deinde proximo.

Ne ultra debitum in mortuariis exigatur.
Superius visum est de conditione et ordine in nostra fraternitate servandis. Nunc vero circa ecclesiarum conditionem est providendum. Sicut enim quaedam sunt oblationes necessariae ut decimae, de quibus in canone revertimini, XVI, quaestio I⁶⁾ et in canone¹⁾ statuimus, eadem quaestio,⁷⁾ sic sunt etiam quaedam oblationes voluntariae, de quibus in canone¹⁾ sancta⁸⁾ sanctorum,⁸⁾ X, quaestio I.⁹⁾ Verum ne etiam in huiusmodi necessarius modus exigendi relinquatur, permittimus iuxta antiquam ecclesiarum consuetudinem in mortuariis servatam, ut pro psalterio, quod circa funus vel in privato legitur, medius florenus in auro, pro visitatione sepulcri per tricesimum tantundem, pro commemoratione annuali tantundem habeatur, pro vigiliis autem trium lectionum defuncti per tricesimum, tres solvantur floreni in auro, pro vigiliis vero novem lectionum, sex floreni in auro habeantur, pro solo autem conductu defuneti cum processione et cantu ad ecclesiam sive ad sepulcrum dimidius florenus in auro tantum detur. Et haec duximus determinanda, ne aliquis ultra id praesumat extorquere avaritia al- [S. 205] lectus, quae multos excaecavit iuxta notata in canone¹⁾ cum omnis, I, quaestio I.²⁾ Et taliter excaecari est a deo apostatare, quia idolorum servitus est avaritia, ut dicit apostolus ad Colossenses III capitulo,³⁾ ad idem facit capitulum¹⁾ avaritiae⁴⁾ caecitas,⁴⁾ de praebendis.⁵⁾ Unde Ouidius dicit, nullum deterius vitium est avaritia praesertim in principibus et rempublicam gubernantibus.

De salario sive pretio sociorum sive capellanorum.
Cum dicat apostolus I ad Corinthios IX,⁶⁾ qui servit altari, vivere debet de altari, et est textus in capitulo¹⁾ cum secundum⁷⁾ apostolum,⁷⁾ de praebendis,⁸⁾ et idem dominus testatur Matthaei X⁹⁾ dicens, dignus est operarius mercede sua, ut in canone¹⁾ quicumque, XII, quaestio II,¹⁰⁾ proinde statuimus et volumus, ut nostris capellanis sollarium¹¹⁾ a nobis communiter deputatum amplius quam florenos tres in villis nullus plebanorum excedat pro annuo pretio laboranti. Laboranti vero in verbo dei dentur quatuor floreni et non amplius, ne unus plus dando alterius capellanum ad se venire trahat, et dominum suum,¹²⁾ cui se per annum mansurum obligavit, relinquat maximae necessitatis tempore. Si quis vero de fratribus contrarium attentaverit, poenam, quam de communi consensu aliorum fratrum decanatus¹³⁾ huic duxerit imponendam, luat. Ideoque quod ultra numerum praetaxatum datum et deputatum fuerit, fisco capituli cedat. Si quis vero capellanorum hac de causa vel alias demeritis suis exigentibus puta propter proprii reatus a domino suo ante annuum tempus recesserit causam legitimam non habens [S. 206] recedendi, quae constare debet decano nostro et confratribus, de bursali,¹⁾ si vero honestam hubuerit causam, puta amplioris promotionis ad statum honestiorem et meliorem, et²⁾ contra dominum suum talem habuerit displicabilem, iam quae digna et sufficiens fuerit cognita per decanum factae suae translationis, ex tunc de bursali praemio debitam portionem habebit iuxta rationem temporis computandam. Item de vigiliis mortuorum cantandis cum novem lectionibus per tricesimum dentur³⁾ tres floreni, de missis defunctorum per tricesimum totidem, et hoc in villis exceptis oppidis. Quantum ad divisionem bursaliorum, in quibus fiet talis divisio ita, quod tertiam partem habeat plebanus, de reliquis duabus partibus fiat inter capellanos et scholasticum aequalis divisio ita, quod si duo vel tres fuerint capellani, scholasticus tantum habeat quantum unus capellanorum. Sed si forte ex defectu tantum unus fuerit capellanus, tunc illa portio, quae alteri capellano si adesset deberetur, dividatur iterum inter plebanum et unicum illum capellanum pro eo, quod loco huius defectus oportebit ipsum plebanum interesse vigiliis et celebrare missam, et ille unicus capellanus pro ista media portione consocii sui, qui non adest, faciat alios labores puta confessiones audiendo, baptizando aut sacramenta vivis ac infirmis porrigendo, donec alterum socium dominus suus habere poterit, et tunc cessabit illius subdivisio inter plebanum et capellanum. In missis etiam votivis decantandis similis fiat divisio, ut praemissum est.⁴⁾

Capitulum⁵⁾ de decimis.
Item statuimus et ordinamus, quod facta solutione census primam⁶⁾ circa festum Michaelis quilibet fratrum habeat quartam decimarum et circa festum Martini iterum quartam et circa festum purificationis iterum quartam et circa festum trinitatis integras decimas.
Volumus denique, ut statuta nostra semel duntaxat in anno legantur.
Labilis est memoria hominum et omni mobili mobilius, ut dicit Aristoteles in libro⁷⁾ de⁷⁾ memoria⁷⁾ et⁷⁾ cetera.⁷⁾ Idcirco ut statuta nostra [S. 207] matura condita digestione nobis atque nostris in antea successoribus virtutum conferre possint incrementa, volumus itaque et statuimus, ut nostra statuta in singulis nostrae fraternitatis congregationibus legantur expresse et audiantur ad hoc, ne aliquis, cuius interest, colore ignorantiae crassae et supinae se quovis modo ab eorum ligamine possit excusare. Nam talis ignorantia nullum excusare potest, ut probat capitulum apostolicae, de clerico et¹⁾ ministrante.²⁾

Poena transgressorum statutorum et aliarum ordinationum nostrarum.
Sed quia parum est leges condere, nisi ipsas etiam contingeret observari, iuxta dictum Salomonis XXII,³⁾ ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui et cetera, statuimus igitur, ut statuta nostra salubriter edita inviolabiliter observentur et sine ulla contradictione teneantur. Verum ne aliquis contraveniens commodum de sua malitia videatur reportare, firmiter statuimus, ut si quis horum statutorum in toto vel in parte transgressor fuerit vel ad nostram congregationem debite venire contempserit vel neglexerit vel alia mandata debita ad dispositionem pro tempore decani implere noluerit, pro qualibet talium uno⁴⁾ ortone florenorum in auro negligentiarum poena mulctetur, deinde ad poenas etiam graviores procedendo, si talium contumaciae requirant, iuxta quod dicitur, crescente contumacia crescat et poena et cetera. Dignum est enim, ut quos timor dei a malo non revocat, temporalis saltem poena cohibeat a peccato, ut in capitulo ut clericorum mores, de vita et honestate clericorum.⁵⁾ Sed non sic domini et patres venerabiles, non sic, sed ante omnia mandato divino demum praeceptis praelatorum nostrorum superiorum ac statutorum nostrorum obedientes et eadem statuta, quae ad nostram⁶⁾ gloriam sunt, conservantes, ut possimus dicere cum apostolo, gloria nostra est testimonium conscientiae nostrae, II ad Corinthios I,⁷⁾ de sacra unctione, capitulo unico,⁸⁾ ut omnes eadem servantes atque in aliis bonis operibus exercitantes tandem temporalibus legibus et statutis soluti pervenire possimus ad illum, qui nullis legibus manet obligatus, videlicet patrem, filium et spiritum sanctum, qui vivit et regnat unus deus in saecula saeculorum, amen. [S. 208]

Sequitur conclusio.
Scripta ac collecta sunt haec statuta per Franciscum plebanum in Byrthellm tunc decanum decanatus de Medies, baccalaureum in decretis, filium eiusdem oppidi Birthelm anno domini millesimo trecentesimo nonagesimo septimo.¹⁾ Laus deo.

Sequitur commendatio.
Suscipiat igitur vestra universitas hoc opusculum pro utilitate vestra et honore deo favente editum placite et benigne iuxta illud poeticum, exiguum munus cum dat tibi pauper amicus accipito placite pleneque laudare memento. Nam mulier, quae erat vidita, cum²⁾ gazophylacio offerebat duo aera minuta, a domino laudatur et plus omnibus laudatur, Marci XII.³⁾


a) Die Fußnoten wurden in diesem Band des UB jeweils seitenweise gezählt. Auf die vorliegende Urkunde entfallen: 1-10 auf S. 194, 1-11 auf S. 195, 1-12 auf S. 196, 1-17 auf S. 197, 1-12 auf S. 198, 1-9 auf S. 199, 1-9 auf S. 200, 1-12 auf S. 201, 1-13 auf S. 202, 1-11 auf S. 203, 1-9 auf S. 204, 1-13 auf S. 205, 1-7 auf S. 206, 1-8 auf S. 207, 1-3 auf S. 208 (dortige 4 zu nachfolgender Urkunde Nr. »1408).^{^}
[S. 194]
1) Papst Gregor I. † 604. ^{^}
2) Sancti Gregorii papae homiliarum in Ezechielem prophetam libri duo, liber I, homilia XII. -- Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Abschnitt 30 der genannten Homilia XII die Worte: nullum quippe omnipotenti deo tale est sacrificium quale est zelus animarum. Vergleiche Sancti Gregorii papae I. cognomento magni opera omnia, studio et labore monachorum ordinis sancti Benedicti e congregatione sancti Mauri (Parisiis MDCCV), Band I, Spalte 1304.^{^}
3) Vorlage: cap.^{^}
4) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XIV, caput XIV. -- Der vollständige Titel XIV lautet: de aetate et qualitate et ordine praeficiendorum. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput XIV die Worte: cum sit ars artium regimen animarum. Vergleiche Friedberg, Corpus iuris canonici, editio Lipsiensis secunda (pars prior Lipsiae MDCCCLXXIX, pars secunda Lipsiae MDCCCLXXXI), Band II, Spalte 130.^{^}
5) Vorlage: 12. q. II.^{^}
6) Decretum magistri Gratiani, causa XII, quaestio I, canon XXIV. -- Friedberg a. a. O, Band I, Spalte 685: si enim animae hominum pretiosae illi (scilicet: episcopo) sunt creditae.^{^}
7) So Vorlage. [2x]^{^}
8) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber V, titulus XXXVIII, caput XIII. -- Der Titel XXXVIII lautet richtig: de poenitentiis et remissionibus. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput XIII die Worte: cum anima sit multo pretiosior corpore. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 888.^{^}
9) Vorlage: vos.^{^}
10) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus IX, caput X. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 109: ego sum, inquit, deus zelotes, vindicans peccata patrum in filios usque in tertiam et quartam generationem in his, qui oderunt me.^{^}
[S. 195]
1) Fehlt in der Vorlage. [3x]^{^}
2) Vorlage: evanitate ecclesiae [Abkürzungssstrich über van].^{^}
3) Liber Sextus decretalium domini Bonifacii papae VIII. liber III, titulus XXIII, caput II. -- Der vollständige Titel XXIII lautet: de immunitate ecclesiarum, coemeteriorum et aliorum locorum religiosorum. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput II die Worte: gloriosum illud nomen quandocumque recolitur, flectant genua cordis sui. Friedberg a. a. 0. Band II, Spalte 1061.^{^}
4) So Vorlage.^{^}
5) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XXXIII, Caput XII. -- Dem Zitat der Vorlage entspricht nicht das Caput XII selbst, sondern die Glosse zu dem Worte iurisdictioni des Caput XII. Die betreffende Stelle der Glosse lautet: licet enim beatissima virgo Maria excellentior sit apostolis universis. Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1496 (Anton Koberger), Blatt 88.^{^}
6) In der Vorlage werden die Worte in nomine patris, filii et spiritus sancti, amen unmittelbar an das vorausgehende ratificamus angeschlossen.^{^}
7) In der Vorlage beginnt mit in primis eine besondere, auch die noch folgenden Worte de testibus, capitulum in nomine umfassende Zeile, welche durch grössere Schrift hervorgehoben ist, sodass sie als Überschrift des in der Vorlage mit omne quod est beginnenden Absatzes erscheint. Der überschriftartige Charakter dieser Zeile in der Vorlage dürfte aus dem Missverstehen der Worte in primis und insbesondere aus dem irrtümlichen Beziehen derselben auf die inhaltlichen Abteilungen der Statuten zu erklären sein.^{^}
8) So Vorlage. -- Richtig wahrscheinlich: II, quaestio I, in primis (Decretum magistri Gratiani, causa II, quaestio I, canon VII). Die Verstümmelung des Textes dürfte in Folge der Trennung der Worte in primis von dem in der Vorlage mit amen schliessenden Absatz entstanden sein. Vergleiche hier die Anmerkungen 6) und 7). Für die Beziehung von in primis auf den genannten Canon (VII) ergiebt sich wohl ein Anhaltspunkt aus den in der Vorlage auf in primis, als Hinweis auf ein Kapitel aus den Dekretalen, folgenden Worten: de testibus, capitulum in nomine (Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus XX, caput II), indem die Glosse zu den Worten in nomine domini dieses Dekretalenkapitels auf causa II, quaestio I, in primis verweist. Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1496 (Anton Koberger), Blatt 140'. Inhaltlich entspricht der genannte Canon (VII) dem Zitat der Vorlage jedoch nur insoweit, als die Glosse zu den Worten si eo praesente dieses Canons auf de testibus, in nomine domini verweist. Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1483 (Anton Koburger).^{^}
9) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus XX, caput II. -- Der vollständige Titel XX lautet: de testibus et attestationibus. Dem Zitat der Vorlagt entsprechen aus Caput II die Worte: in nomine domini. Friedberg a. a. 0. Band II, Spalte 315.^{^}
10) Vorlage: 28. q. 1. o. 2. -- Decretum magistri Gratiani, causa XXVIII, quaestio I, canon IX. Friedberg a. a. 0. Band I, Spalte 1083: omne, quod non est ex fide, peccatum est.^{^}
11) Vorlage: c.^{^}
[S. 196]
1) Fehlt in der Vorlage. [4x]^{^}
2) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus XXVI, caput XX. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 393: quoniam omne, quod non est ex fide, peccatum est.^{^}
3) Paulus an die Hebräer XI, 6. -- Die entsprechenden Worte der Biblia sacra vulgatae editionis (Aniverpiae M.DCCXV.) lauten: sine fide autem impossibile est placere deo.^{^}
4) So Vorlage. -- Richtig: Hebraeos undecimo, Hebräer XI, 1. Die entsprechenden Worte der Biblia sacra vulgatae editionis (Aniverpiae M. DCCXV.) lauten: est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. [2x]^{^}
5) Vorlage: c.^{^}
6) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus I, caput I. -- Friedberg a. a. 0. Band II, Spalte 5: firmiter credimus et simpliciter confitemur, quod unus solus est verus deus, aeternus, immensus et incommutabilis, incomprehensibilis, omnipotens et ineffabilis, pater et filius et spiritus sanctus. [2x]^{^}
7) Vorlage: 21. q. 1.^{^}
8) So Vorlage. -- Richtig: distinctio XXI, quamvis, Decretum magistri Gratiani, distinctio XXI, canon III. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 70.^{^}
9) Vorlage: 6. -- Liber Sextus decretalium domini Bonifacii papae VIII. liber I, titulus VI, caput XVII. Der vollständige Titel VI lautet: de electione et electi potestate. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 957.^{^}
10) Vorlage: e. -- Hierauf: de.^{^}
11) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XXXI, caput XIII. -- Friedberg a. a.O. Band II, Spalte 191: ne sanguis eorum (scilicet: subditorum) de suis manibus requiratur.^{^}
12) Vorlage: 1 Pet: 2 cap. -- I. Petri II, 13. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): subiecti igitur estote omni humanae creaturae propter deum.^{^}
[S. 197]
1) Vorlage: cap.^{^}
2) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XXXIII, caput VI. -- Friedberg a a. O. Band II, Spalte 197: subditi estote omni humanae creaturae propter deum.^{^}
3) Römer XIII, 2. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): itaque qui resistit potestati, dei ordinatoni resistit.^{^}
4) Aurelius Augustinus Bischof von Hippo, † 430.^{^}
5) Expositio quarundam propositionum ex epistola ad Romanos, liber unus, propositio LXXII. -- Aurelius Augustinus, Opera, opera et studio monachorum ordinis sancti Benedicti e congregatione sancti Mauri (Parisiis, Antverpiae 1689--1703), Band III, Teil II, Spalte 920: quod autem ait (scilicet: Paulus, Römer XIII, 1), omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, non est enim potestas nisi a deo, rectissime iam monet.^{^}
6) Vorlage: c. [2x]^{^}
7) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus XXXIX, Caput II. -- Der vollständige Titel XXXIX lautet: de censibus, exactionibus et procurationibus. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput II die Worte: omnis anima sublimioribus potestatibus subdita sit. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 622.^{^}
8) So Vorlage. -- Richtig wahrscheinlich: ad idem.^{^}
9) Vorlage: 23.^{^}
10) So Vorlage. -- Richtig wahrscheinlich: quamquam, Decretum magistri Gratiani, distinctio XXIII, canon VI. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 81.^{^}
11) Vorlage: et.^{^}
12) Decretalium domini Gregorii papae IX compilatio, liber I, titulus XXXI, caput III, Glosse zu dem Worte: ecclesiastica. -- Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1496 (Anton Koberger) Blatt 81.^{^}
13) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus I, caput XIII. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 243: si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus.^{^}
14) Vorlage: vestris.^{^}
15) Vorlage: 32.^{^}
16) Decretum magistri Gratiani, distinctio XXXII, canon XVI. -- Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 121.^{^}
17) So Vorlage. -- Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus II, caput I. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 454. [2x]^{^}
[S. 198]
1) Vorlage: nullam.^{^}
2) Vorlage: 32.^{^}
3) So Vorlage. -- Decretum magistri Gratiani, distinctio XXXII, canon VI. Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 117: praeter hoc autem praecipiendo mandamus, ut nullus missam audiat presbyteri, quem scit concubinam habere indubitanter vel subintroductam mulierem.^{^}
4) Vorlage: c. [2x]^{^}
5) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus II, caput VII. -- Vergleiche Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 455.^{^}
6) Vorlage: 30.^{^}
7) Decretum magistri Gratiani, distinctio XXXII, canon XI. -- Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 120: erubescant impii et aperte intelligant iudicio spiritus sancti eos, qui in tribus sacris gradibus presbyteratu, diaconatu, subdiaconatu positi mulierculas non abiecerint et caste non vixerint, excludendos ab eorundem graduum dignitate. De manifestis quidem loquimur, secretorum autem cognitor et iudex est deus.^{^}
8) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XIV, caput IX. -- Der vollständige Titel XIV lautet: de aetate et qualitate et ordine praeficiendorum. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput IX die Worte: erubescant impii et intelligant iudicio spiritus sancti eos, qui in sacris ordinibus presbyteratu, diaconatu, subdiaconatu sunt positi, si caste nou vixerint, excludendos ab omni eorundem graduum dignitate. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 128.^{^}
9) So Vorlage. [5x]^{^}
10) Vorlage: 5.^{^}
11) Epheser V, 16. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): sed ut sapientes redimentes tempus, quoniam dies mali sunt.^{^}
12) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XXXV, caput IV. -- Dem Zitat der Vorlage entspricht nicht das Caput IV selbst, sondern die Glosse zu dem Worte illicitae dieses Caputs. Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1496 (Anton Koberger) Blatt 90: iuxta illud apostoli, redimentes tempus, quoniam dies mali sunt.^{^}
[S. 199]
1) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber V, titulus III, caput XXVIII. -- Der vollständige Titel III lautet: de simonia, et ne aliquid pro spiritualibus exigatur vel promittatur. Dem Zitat der Vorlage entspricht nicht das Caput XXVIII selbst, sondern die Glosse zu dem Worte accepit dieses Caputs. Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1496 (Anton Koberger) Blatt 317: iuxta illud apostoli, redimentes tempus, quoniam dies mali sunt.^{^}
2) Vorlage: 14. q. 1. -- Decretum magistri Gratiani, causa XXIV, quaestio I, (canon IV,) Gratian's Bemerkungen, Abschnitt si autem. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 967.^{^}
3) Vorlage: 18. -- Matthäus XVIII, 20. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum.^{^}
4) Fehlt in der Vorlage. [3x]^{^}
5) Vorlage: 1. q. 1. e. -- Decretum magistri Gratiani, causa I, quaestio I, canon LXXXIII. Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 387: ubi fuerint duo vel tres, ibi sum in medio eorum.^{^}
6) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus XII, caput III. -- Dem Zitat der Vorlage entspricht nicht das Caput III selbst, sondern die Glosse zu den Worten in unum dieses Caputs. Vergleiche die Nürnberger Ausgabe aus 1496 (Anton Koberger) Blatt 123: et ubicumque duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi sum in medio eorum.^{^}
7) Vorlage: praedecessoribus.^{^}
8) Vorlage: regula.^{^}
9) Vorlage: 6. -- Liber Sextus decretalium domini Bonifacii papae VIII. liber V, de regulis iuris, regula LXXII. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 1124: qui facit per alium, est perinde ac si faciat per se ipsum.^{^}
[S. 200]
1) Vorlage: 21. -- Lucas XXI, 34. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula et ebrietate.^{^}
2) So Vorlage. [3x]^{^}
3) Innocenz III. auf dem IV. Laterankonzil vom Jahre 1215. [2x]^{^}
4) Vorlage: temperant.^{^}
5) Vorlage: provocat.^{^}
6) Vorlage: potos.^{^}
7) Vorlage: c.^{^}
8) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus I, caput XIV. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 452: a crapula et ebrietate omnes clerici diligenter abstineant, unde vinum sibi temperent et se vino. Nec ad bibendum quispiam incitetur, cum ebrietas et mentis inducat exsilium et libidinis provocet incentivum. Unde illum abusum penitus decernimus abolendum, quo in quibusdam partibus ad potus aequales suo modo se obligant potatores, et ille iudicio talium plus laudatur, qui plures inebriat et calices fecundiores exhaurit. Si quis autem super his se culpabilem exhibuent, nisi a superiore commonitus satisfecerit [competenter,] ab officio vel beneficio suspendatur.^{^}
9) Vorlage: versos.^{^}
[S. 201]
1) Psalm XXV, 8. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antcerpiae M. DCCXV.): domine dilexi decorem domus tuae et locum habitationis gloriae tuae.^{^}
2) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus I, caput XII. -- Vergleiche Friedberg a. a 0. Band II, Spalte 452.^{^}
3) So Vorlage. -- Richtig: I ad Thessalonicenses quinto, I. Thessalonicher V, 22. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): ab omni specie mala abstinete vos. [3x]^{^}
4) Vorlage: c. [3x]^{^}
5) So Vorlage. -- Richtig: audivimus, Decretalmm domini Gregorii papae IX. compilatio, liber V, titulus III, caput XLI. Der vollständige Titel III lautet: de simonia, et ne aliquid pro spiritualibus exigatur vel promittatur. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput XLI die Worte: cum igitur non solum a malo sed etiam ab omni specie mali sit secundum apostolum abstinendum. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 766.^{^}
6) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus I, caput X. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 451: cum ab omni specie mali piaecipiat apostolus abstinere.^{^}
7) Fehlt in der Vorlage.^{^}
8) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, tilulus I, caput XV. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 453: ad aleas et taxillos non ludant (scilicet: clerici) nec huiusmodi ludis intersint.^{^}
9) Authenticum CXXXIV, collalio IX, titulus 15 (Corpus iuris civilis, novellae, novella CXXIII), caput X. -- Der vollständige Titel 15 lautet: de sanctissimis et deo amabilibus et reverendissimis episcopis et clericis et monachis. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput X die Worte: interdicimus autem sanctissimis episcopis et presbyteris et diaconibus et subdiaconibus et lectoribus et omni alii cuiuslibet venerandi collegii aut schematis constitutis ad tabulam ludere aut talia ludentibus participes aut inspectores fieri aut ad quodlibet spectaculum spectandi gratia venire. Vergleiche Corpus iuris civilis, editio stereotypa, Band III (Berlin 1895), Seite 602.^{^}
10) Aurelius Augustinus, Bischof von Hippo, † 430.^{^}
11) Vorlage: versos.^{^}
12) Vergleiche Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi vita, auctore Possidio Calamensi episcopo ipsius discipulo, qui cum eodem annis ferme quadraginta familiariter vixit, Caput XXII: et contra pestilentiam humanae consuetudinis in ea (scilicet: mensa) scriptum ita habebat, quisquis amat dictis absentum rodere vitam, hanc mensam indignam noverit esse sibi. Aurelius Augustinus, Opera, opera et studio monachorum ordinis sancti Benedicti e congregatione sancti Mauri (Parisiis, Antverpiae 1689--1703), Band X, Spalte 272.^{^}
[S. 202]
1) Vorlage: VI^o. -- Lucas XVI, 19. 22. 24.^{^}
2) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus I, caput XV. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 453: clerici officia vel commercia saecularia non exerceant, maxime inhonesta. Mimis, ioculatoribus et histrionibus non intendant.^{^}
3) Vorlage: c. [6x]^{^}
4) Fehlt in der Vorlage. [3x]^{^}
5) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber V, titulus III, caput XXXI. -- Der vollständige Titel III lautet: de simonia, et ne aliquid pro spiritualibus exigatur vel promittatur. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 760.^{^}
6) Vorlage: 2 Cor: 2.-- II. Corinther II, 15. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): quia Christi bonus odor sumus deo in iis, qui salvi fiunt et in iis, qui pereunt.^{^}
7) Vorlage: unctio. -- Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, über I, titulus XV, caput I. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 132: Christi bonus odor sumus in omni loco.^{^}
8) Vorlage: proveniet.^{^}
9) Vorlage: 5. -- Johannes V, 14. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): ecce sanus factus es, iam noli peccare.^{^}
10) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber V, titulus XXXVIII, caput XIII. -- Der Titel XXXVIII lautet richtig: de poenitentiis et remissionibus. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput XIII die Worte: cum infirmitas corporalis nonnumquam ex peccato proveniat dicente domino languido, quem sanaverat, vade et amplius noli peccare. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 888.^{^}
11) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus XXVIII, caput LX. -- Der vollständige Titel XXVIII lautet: de appellationibus, recusationibus et relationibus. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput LX die Worte: cum cessante causa cesset effectus. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 437.^{^}
12) Vorlage: et cetera. -- Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber II, titulus XXIV, caput XXVI. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 370: quia cessante causa cessat effectus. [2x]^{^}
13) So Vorlage.^{^}
[S. 203]
1) Vorlage: c. [2x]^{^}
2) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus X X V , caput I. -- Vergleiche Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 537.^{^}
3) Hierauf: et.^{^}
4) So Vorlage. -- Richtig: item Joseph.^{^}
5) Vorlage: 13. q. 2. -- Decretum magistri Gratiani, causa XIII, quaestio II, (canon III,) Gratian's Bemerkungen, Abschnitt item Joseph. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 721.^{^}
6) Psalm XXIII, 1. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCX V.): domini est terra et plenitudo eius.^{^}
7) Matthäus X, 10. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): dignus enim est operarius cibo suo.^{^}
8) Vorlage: 12. q. 1. -- Decretum magistri Gratiani, causa XII, quaestio II, canon LXVI. Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 708: quia, sicut Paulus ait (I. Timotheus V, 18), dignus est mercenarius mercede sua.^{^}
9) Vorlage: Matthaei.^{^}
10) Vorlage: 2. Cor: 2. -- II. Corinther I, 7. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): scientes quod, sicut socii passionum estis, sic eritis et consolationis.^{^}
11) Fehlt in der Vorlage.^{^}
[S. 204]
1) Vorlage: c. [3x]^{^}
2) So Vorlage. -- Richtig: de poenitentia. Decretum magistri Gratiani, causa XXXIII, quaestio III, de poenitentia, distinctio VII, canon VI. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Canon VI die Worte: hic autem ignis (scilicet: purgationis) etsi aeternus non sit, miro modo est gravis. Excellit enim omnem poenam, quam umquam passus est aliquis in hac vita. Numquam in carne tanta inventa est poena, licet mirabilia martyres passi sint tormenta. Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 1247. [2x]^{^}
3) Fehlt in der Vorlage. [2x]^{^}
4) Vorlage: 21. -- II. Makkabäer XII, 46. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV): sancta ergo et salubris est cogitatio pro defunctis exorare, ut a peccatis solvantur.^{^}
5) Psalm XXXIV, 13. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): oratio mea in sinu meo convertetur.^{^}
6) Vorlage: 21. q. 1. -- Decretum magistri Gratiani, causa XVI, quaestio I, canon LXV. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 783.^{^}
7) Vorlage: e. q. -- Decretum magistri Gratiani, causa XVI, quaestio 1, canon LV. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 778.^{^}
8) So Vorlage. -- Richtig: sanctorum. [2x]^{^}
9) Vorlage: X. q. 1. -- Decretum magistri Gratiani, causa X, quaestio I, canon XIV. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 616.^{^}
[S. 205]
1) Vorlage: c. [4x]^{^}
2) Vorlage: 1. q. 1. -- Decretum magistri Gratiani causa I, quaestio I, canon XX. Dem Zitat der Vorlage entspricht weder Canon XX selbst, noch auch die Glosse zu diesem Canon. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 364, und die Nürnberger Ausgabe aus 1483 (Anton Koburger).^{^}
3) Vorlage: 3. c. -- Colosser III, 5. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): avaritiam, quae est simulacrorum servitus (scilicet: mortificate).^{^}
4) So Vorlage. -- Richtig: avaritiae. [2x]^{^}
5) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus V, caput X. -- Der vollständige Titel V lautet: de praebendis et dignitatibus. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput X die Worte: avaritiae, quae est idolorum servitus. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 467.^{^}
6) Vorlage: 1. Cor: 9. -- I. Corinther IX, 13. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): qui altari deserviunt, cum altari participant.^{^}
7) Vorlage: apostolus. [2x]^{^}
8) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus V, caput XVI. -- Der vollständige Titel V lautet: de praebendis et dignitatibus. Dem Zitat der Vorlage entsprechen aus Caput XVI die Worte: cum secundum apostolum, qui altario servit, vivere debeat de altari. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 469.^{^}
9) Matthäus X, 10. -- Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): dignus enim est operarius cibo suo.^{^}
10) Vorlage: 12. q. 2. -- Decretum magistri Gratiani, causa XII, quaestio II, canon LXVI. Friedberg a. a. O. Band I, Spalte 708: dignus est mercenarius mercede sua.^{^}
11) So Vorlage.^{^}
12) Scilicet: capellanus plebanum.^{^}
13) So Vorlage. -- Richtig wahrscheinlich: decanus.^{^}
[S. 206]
1) Scilicet: praemio nullam habeat portionem. -- Der Satzbau ist unvollständig, wahrscheinlich in Folge verderbter Überlieferung dieser Stelle des Textes.^{^}
2) So Vorlage. -- Richtig wahrscheinlich: aut.^{^}
3) Vorlage: dantur.^{^}
4) Hierauf in neuer Zeile und einen Abschnitt bildend: Hic nota. Item anno domini 1465, indictione 12 (richtig: 13), institutione (Vorlage: Insti) plebani honorabilis viri Johannis in Bythellm plebani statuimus et ordinationem fecimus et etiam omnino sic habere volentes, quod si aliquis fratrum de gremio nostri Megiensis decanatus aliquo (so Vorlage!) confratri obloqueretur aut suo honori et statui detraheret, quod probare posset, idem debet decano in uno floreno Vngaricali poenalis. Et si decanus per se constitutus faceret, in una marcarum argenti sit capitulo poenalis. Et hoc perpetuis temporibus durandum.^{^}
5) So Vorlage. -- Die Überschrift dieses Abschnittes, seine etwas lose Einfügung in den Text, seine im Verhältnis zu den übrigen Abschnitten knappe Form, insbesondere das Fehlen von Zitaten aus dem Dekret und den Dekretalen scheint darauf hinzudeuten, dass dieser Abschnitt nicht gleichzeitig mit den übrigen Abschnitten der vorliegenden Statuten bearbeitet worden sein dürfte.^{^}
6) Vorlage: pria.^{^}
7) So Vorlage. [5x]^{^}
[S. 207]
1) So Vorlage.^{^}
2) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber V, titulus XXVII, caput IX. -- Der vollständige Titel XXVII lautet: de clerico excommunicato, deposito vel interdicto ministrante. Vergleiche Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 832.^{^}
3) Vorlage: 21. -- Sprüche Salomo's (Liber Proverbiorum) XXII, 28. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M. DCCXV.): ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui.^{^}
4) Vorlage: unum.^{^}
5) Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber III, titulus I, caput XIII. -- Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 452: ut quos divinus timor a malo uon revocat, temporalis saltem poena cohibeat a peccato.^{^}
6) Vorlage: vestram.^{^}
7) Vorlage: 2. Cor. 4. -- II. Corinther I, 12. Biblia sacra vulgatae editionis (Antverpiae M.DCCXV.): nam gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae.^{^}
8) Vorlage: cap: unico. -- Decretalium domini Gregorii papae IX. compilatio, liber I, titulus XV, caput I. Friedberg a. a. O. Band II, Spalte 132: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae.^{^}
[S. 208]
1) Vorlage: 1397.^{^}
2) Vorlage: in.^{^}
3) Vorlage: Matth. 22. - Marcus XII, 42. 43. 44. Vergleiche auch Lucas XXI, 2. 3. 4.^{^}